Eén van de verrassingen in de vakantietijd was voor mij de uitstekende blog van partner Tim Robbe over het oog van de storm waar gemeenten volgens hem midden in zitten. Het broeit, je voelt het aankomen. Dat is natuurlijk niet mooi (zeker omdat het waarschijnlijk klopt), maar de positieve kant van het verhaal is dat je je nog kunt voorbereiden op de storm of tornado die gaat volgen.

Voorbereiden op onvoorspelbare zaken is echter historisch gezien niet de sterkste kant van de overheid. Het moet allemaal SMART en vooral vooraf aantoonbaar. Toch willen we in deze blog een handreiking doen hoe het wel kan aan de hand van de uitdagingen op het gebied van participatie van burger, ondernemers in de processen van overheden en instituties. De handreiking is echter ook redelijk eenvoudig te vertalen naar andere domeinen en uitdagingen.

Voor zover wij weten is er geen onderzoek beschikbaar naar het aantal coalitie-akkoorden waarin staat dat participatie en initiatieven van burgers en bedrijven leidend zijn. Dat het er in vele gemeenten in staat is echter wel duidelijk. Je hoort het links en recht. Medio noemen het. Het zoemt rond op twitter, enz. De grote vraag is natuurlijk echter: HOE?

Nou, het is verrassend eenvoudig:

1. Het eerste wat je met elkaar moet afspreken is dat het mis mag gaan en dat niemand de schuld krijgt. Niet alles kan in één keer lukken. Het kan ook twee of tien pogingen vergen. De oer-Hollandse”dat hebben we al geprobeerd” reactie is funest en ook “het is een perfect plan, dus het moet lukken” is een onverstandige houding. Het zal niet in een keer lukken, dat hoort er gewoon bij. Niet gelukt? Nieuwe poging, en iedereen mag weer mee doen!
2. Ga doen! Probeer veel, vaak en klein. Hét kenmerk van innovatie, zeker in sociale systemen (en dus ook het publieke domein) is dat er vooraf geen ontwerp gemaakt kan worden hoe het moet. Anderzijds zijn er vaak wel honderden suggesties hoe het kan. Ga de straat op, stuur een mail en de suggesties stromen binnen. Aan ideeën geen gebrek. Maar wat is het goede idee? Nou, het is niet leuk om te horen misschien, maar het beste idee bestaat (nog) niet. Dat blijkt namelijk achteraf. Daarom is het handig om het anders aan te pakken:
   • Breng alle ideeën bij elkaar van burgers, bedrijven, ambtenaren, instituties, enz. Zorg wel voor voldoende diversiteit!
   • Laat de idee-houders een dagdeel praten, samenvoegen, doorbouwen, enz met als eis dat er aan het einde van een beperkt aantal ideeën over zijn (bijv. vijf of tien).
   • Stel ook als eis dat de ideeën sterk verschillend moeten zijn en goedkoop te testen. Bijv. voor maximaal €1500 of €3500.
   • Probeer, kijk wat werkt, wat niet werkt, voeg samen, huil uit, vier succes.
   • Naar stap één, breng alle ideeën bij elkaar met één nieuwe eis: bouw voort op wat er al werkt.
3. Het klinkt zo mooi, de samenleving is leidend, de overheid volgt de burgers en ondernemers. Het klinkt hard, maar het is in essentie natuurlijk onzin. De overheid is er juist OMDAT er zaken geregeld moeten worden, omdat er afgesproken is dat iemand verantwoordelijk om zaken voor ons allemaal te regelen. Dat is het principe, daar ontkom je niet aan. Dus moet je als overheid (en anno 2015 zeker als gemeente) in de gaten houden of je wel voldoet aan je wettelijke taken. Of beter nog, of je het slimmer kunt doen en zo het beter kan doen dan de minimum vereisten. Als je als overheid dus merkt dat de maatschappij niet zelfstandig in staat is om dit te realiseren (er vallen gaten, o.i.d.) dan mag (moet!) je als overheid natuurlijk aan de slag. Dan moet je agenderen, verlokken, extra middelen erin pompen, enz. Natuurlijk op de wijze als onder 2. Wist u overigens dat de overheid aantoonbaar de meest succesvolle aanjager van innovatie is? Dus niet de innovator zelf, maar wel de partij die innovatie mogelijk maakt? Verrassend? Hopelijk niet, maar het geeft ook goed aan wat de overheid niet kan en moet doen: zelf willen innoveren. Wel faciliteren, steunen, mee-participeren (overheidsparticipatie), risico lopen (vooral dat), enz. Waarvan acte.
4. Het is bijna voorspelbaar dat er nu een “ja, maar” te horen is. Die extra middelen, die zijn er toch niet? Inderdaad, die zijn er niet. NOG niet. Maar die komen er wel als je stap 2 slim doet: doen!, klein, vaak, doorbouwen, enz. Die manier van ontwikkelen / innoveren is namelijk veel goedkoper en succesvoller dan de gesloten projectmatige aanpak. Door te leren in de praktijk ontstaat nieuwe kennis en ervaring die veel sneller waarde krijgt in het economische domein dan via de overbekende en helaas nog immens populaire funnel aanpak. Die kennis en ervaring zit namelijk al in de praktijk, de nieuwe praktijken die iedereen zo graag wil, maar die o zo lastig van de grond komen.

Robbe waarschuwt terecht voor wat er gaat gebeuren als je niets doet. Nadat je door het oog bent, breekt de storm los, dan komt de tornado. En we weten allemaal wat het effect van een tornado is: alles gaat de lucht en ligt dan op de bodem. Een race to the bottom. Dat willen we toch niet?